Dziecko, mimo rozwodu rodziców, wciąż potrzebuje obojga rodziców – ich miłości, opieki i wsparcia. Dlatego, z psychologicznego punktu widzenia, kluczowa w decydowaniu o zakresie opieki rodziców nad dzieckiem jest umiejętność uwzględnienia perspektywy każdego z nich, jak i małego człowieka.
Niepewność rodzica, zmiana zachowania dziecka
Sytuacja każdej zmiany jest trudna nawet dla dorosłego, przede wszystkim wzmaga jego gotowość do ochrony własnych zasobów. Rodzice mają wpływ na przebieg rozwodu, kontrolują sytuację, rozumieją wydarzenia i, przynajmniej do pewnego stopnia, mogą przewidzieć nadchodzącą sekwencję zdarzeń. Dziecko natomiast zupełnie nie ma wpływu na swoje przyszłe życie i nie wie, czego po rozwodzie rodziców może się spodziewać.
Poczucie zagrożenia dziecka związane z niewiedzą, niepewnością, nieznanym powoduje, że wymaga ono silnego wsparcia od rodziców. Natomiast rodzice, którzy sami czują się niepewnie, często nie są w stanie tego wsparcia dać. Dlatego sąd, decydując o tym, komu powierzyć pieczę nad dzieckiem, powinien nie tylko brać pod uwagę to, kto dzieckiem zajmował się przed rozwodem, ale też to, kto w obecnej chwili, w chwili rozstania, ma zasoby psychiczne, by zaspokoić psychologiczne potrzeby dziecka.
Nie bez znaczenia jest też długość procesu rozwodowego. Im szybciej zostanie rozstrzygnięta sprawa, tym lepiej dla sytuacji dziecka. Przedłużający się proces ma negatywny wpływ na psychiczny spokój rodziców, wzmaga ich poczucie niestabilności i niepewności, a więc zmniejsza poczucie bezpieczeństwa dziecka. Nie jest tak, że przedłużanie procesu decyzyjnego zwiększa trafność podjętych wyborów. Wraz z wydłużającym się okresem niepewności, postawy rodziców raczej się uskrajniają, a nie przybliżają skonfliktowane strony do kompromisu. Ponadto, przedłużający się stan niepewności rozwodzących się małżonków źle wpływa na rozwój ich dzieci.
Większość dzieci, choć nie wszystkie -niezależnie od ich wieku czy płci, sytuacji materialnej, kultury i doświadczeń – przynajmniej przez krótki czas odczuwa rozwód jako negatywną zmianę w ich życiu. Chociaż reakcje dzieci na sytuację rozwodu rodziców są bardzo indywidualne, to istnieją pewne prawidłowości – skutki krótkotrwałe i długotrwałe. Z badań wynika, że dzieci rozwiedzionych rodziców częściej od swoich rówieśników doświadczają depresji i smutku, mają niższą samoocenę, niższe kompetencje społeczne i są mniej odpowiedzialne społecznie (por. P R. Amato – Children of divorce in 1990’s; An update of the Amato and Keith (1991) meta-analysis, Journal of Family Psychology, nr 15/2001, s. 355-370).
Badania wskazują, że reakcje dzieci na rozwód są różne w zależności od płci i wieku dziecka. Większość dziewczynek szybciej i lepiej od chłopców radzi sobie z tą trudną sytuacją. U chłopców, bezpośrednio po rozwodzie lub w ciągu roku od rozwodu, występują zaburzenia zachowania takie jak agresja i zachowania aspołeczne (por. P S. Malone, J. E. Lansford, D. R. Castellino, L. J. Berlin, K. A. Dodge, J. E. Bates, G. S. Pettit – Divorce and child be-havior problems: Applying latent change score models to life event data, Structural Equation Modeling, nr 11 (3)/2004, s. 401-423). Najtrudniej radzą sobie z rozwodem rodziców przedszkolaki oraz nastolatki między 15. a 18. rokiem życia. U nastolatków trudności przejawiają się porzucaniem szkoły, konfliktami z prawem, uzależnianiem się od substancji psychoaktywnych, przedwczesną ciążą (por. R. L. Simons i inni, red. – Understanding differences between di-vorced and intact families; Stress, interaction and child outcome, wyd. Thousand Oaks, 1996 r.). Rozwód wpływa na relacje dziecka nie tylko z rodzicami, ale i z rodzeństwem, kolegami, nauczycielami. Przystosowanie się do sytuacji rozwodu rodziców większości dzieci zajmuje ok. 2-3 lata.
To ważne dane. Część negatywnych symptomów u dzieci obserwowalna jest bowiem już na początku procesu rozwodowego. Sprawy rozwodowe w Polsce mogą trwać od miesiąca do 2 lat i więcej. Obserwowana w tym czasie zmiana zachowania dziecka może zatem nie świadczyć
o tym, że zajmujący się nim rodzic jest niewydolny, ale właśnie stanowić reakcję dziecka na sytuację rozwodu rodziców w ogóle. Badania dzieci rozwiedzionych rodziców dowodzą, że to nie sam fakt rozwodu wywołuje opisane wyżej kłopoty w zachowaniu. Większość negatywnych skutków rozwodu jest rezultatem konfliktu między rodzicami, który zaczyna się jeszcze przed rozwodem i kontynuowany jest po rozwodzie (por. K. A. Clarke-Stewart, D. L. Vandell, K. McCartney, M. T Owen, C. Booth – Effects of parental separation and divorce on very young children, Journal of Family Psychology, nr 14/2000, s. 304-326).
całość materiału w pliku PDF dostępnym w załączniku
autor: Elżbieta Pędziałek-Kunert
autorka jest starszym kuratorem sądowym Sądu Rejonowego w Chrzanowie