Okres niemowlęcy
- Dziecko w tym wieku uczy się ufać innym. Osoba, która zaspokaja wszystkie potrze-by dziecka w tym okresie, staje się jego „pierwotnym/pierwszoplanowym opiekunem”. Gdy nagle jego „pierwotny opiekun” odchodzi lub zmienia się na osobę nie znaną, dziecko przeżywa lęk i zachwianie poczucia bezpieczeństwa; przekonuje się, że niektóre jego ważne potrzeby nie będą zaspokajane.
- Dziecko może mieć trudności w spaniu (trudności z zaśnięciem, częste budzenie się w nocy).
- Dziecko może mieć wyraźne kłopoty w chwilach rozstawania się z rodzicem.
- W zachowaniu mogą być widoczne częste zmiany nastroju, płaczliwość, smutek.
Kiedy dziecko ma trzy do pięciu lat
- Żyje nadzieją, że rodzice znów będą razem.
- Ma poczucie, że straciło mamę/tatę, co może prowadzić do agresji wobec rodzica, który z nim pozostał, jego nowego partnera, rodzeństwa, dzieci czy nauczycielek w przedszkolu.
- Może brać na siebie winę za rozpad małżeństwa – często dzieci uważają, że „tatuś odszedł, bo byłem niegrzeczny”, że swoim zachowaniem doprowadziły do rozwodu rodziców.
- Może cofnąć się do wcześniejszych etapów rozwoju, kiedy było młodsze i miało pełną opiekę obojga rodziców; może się to wyrażać w moczeniu się w nocy, brudzeniu majtek, ssaniu kciuka, wzmożonym przytulaniu się.
- Może przeżywać niepewność i lęk o to, co będzie jutro, może mieć kłopoty z zasypianiem, może bać się ciemności, może budzić się w nocy z krzykiem, zdarza się utrata apetytu.
- Dziecko może odczuwać lęk, że utraci także rodzica, który z nim mieszka.
- Dziecko może stać się impulsywne, nadruchliwe, roztargnione, może mieć problemy z koncentracją.
Kiedy ma sześć do ośmiu lat
- Wyniki w nauce mogą się zdecydowanie obniżyć (dziecko nie ma chęci się uczyć, trudno mu się skoncentrować na nauce).
- Dziecko może mieć problemy w kontaktach z rówieśnikami, może izolować się od grupy, być agresywne.
- Dziecko bardzo tęskni za rodzicem, który z nim nie mieszka.
- Może skierować swoją złość i agresję na tego rodzica, którego obwinia za rozpad związku.
- Może czuć, że musi wybierać, wobec kogo być lojalnym – wobec mamy czy wobec taty?.
- Wciąż po cichu liczy, że rodzice znowu będą razem.
Kiedy ma dziewięć do dwunastu lat
- Dziecko może obwiniać i wyrażać silną złość do rodzica, którego uważa za sprawcę rozwodu. Może odrzucać „złego rodzica”.
- Może przeżywać głębokie poczucie straty, żalu i bezradności.
- Może wstydzić się przed innymi dziećmi tego, co dzieje się w rodzinie.
- Może doświadczać dolegliwości takich jak bóle głowy i brzucha, trudności ze snem.
- Może utracić wiarę w siebie, co może skutkować obniżeniem jego wyników w nauce.
- Może sprawiać trudności wychowawcze (nieposłuszeństwo, brak dyscypliny).
Kiedy dziecko dojrzewa –13-18 lat
- Dziecko może czuć się nadmiernie obciążone potrzebą emocjonalnego wspierania rodzica lub zajmowaniem się młodszym rodzeństwem.
- Może czuć się zmuszone do podjęcia samodzielnej decyzji, z którym rodzicem chce pozostać.
- Może oczekiwać, że rodzic wynagrodzi mu straty związane z rozwodem, np. materialnie.
- Może czuć się nieswojo, obserwując rodziców umawiających się z nowymi partnerami, obserwując ich seksualność, może być zazdrosne o nowego partnera rodzica.
- Może może być nieufne wobec ludzi i wobec trwałości związków między nimi.
- Może przeżywać chroniczne zmęczenie, mieć problemy z koncentracją.
- Może uciekać z domu, popełniać drobne przestępstwa (kradzieże, niszczenie mienia), nadużywać alkoholu lub zażywać narkotyki.
- W tym wieku mogą się pojawić próby samobójcze.
Kiedy dziecko jest dorosłe
- Dorosłe dzieci mogą czuć się zobowiązane do emocjonalnego wspierania rodziców. Tak przeżywany obowiązek opieki nad osamotnionym rodzicem może odbierać im wolność w nawiązywaniu własnych relacji i zajmowaniu się własnym życiem.
źródło: Fundacja Partners Polska